Wie drukt er eigenlijk op de knop?

We kennen allemaal dat beroemde Milgram-experiment (voor wie het niet kent:https://youtu.be/vuMt8b4UrcI?si=pzbk6gX98gi7LEJ0). Een proefpersoon krijgt de opdracht iemand elektrische schokken toe te dienen. De man in de witte jas zegt dat het veilig is, dat het “moet voor de wetenschap”. En dus drukt de proefpersoon. Eerst voorzichtig, dan steeds harder. Tot de ander schreeuwt, maar niemand stopt.

Zestig jaar later lijkt dat experiment zich gewoon te herhalen. Niet in een laboratorium, maar in het gemeentehuis. Alleen heet de man in de witte jas nu niet meer “wetenschapper”, maar “bestuur”.

De burger zit vast aan de stoel. Hij voelt de schok: de besluiten die over zijn hoofd heen genomen worden, de stijgende lasten, de plannen die zijn buurt veranderen. Aan de knop zit het raadslid. Hij twijfelt, hij kijkt om zich heen, maar drukt toch. Want het college heeft gezegd dat het moet.

Het college van burgemeester en wethouders kijkt op naar de provincie. Die zegt dat het nu eenmaal een provinciale opgave is. De provincie wijst naar het Rijk, het Rijk naar Brussel, Brussel naar de Verenigde Naties. En daarboven? Niemand weet het precies, maar ergens hoog in de lucht gonst het woord “systeem”.

Zo loopt de stroom van boven naar beneden, maar de verantwoordelijkheid kruipt precies de andere kant op. Iedereen zegt: “Ik voer alleen uit.” Iedereen verschuilt zich achter een laag erboven. En ondertussen voelt iemand de pijn. Altijd dezelfde iemand: de burger onderaan de keten.

Het is Milgram in bestuurlijke vorm. Gehoorzaamheid als gewoonte, moraal als bijzaak. Niemand vraagt meer: “Moeten we dit eigenlijk wíllen?”

Democratie zou niet moeten draaien om wie de sterkste keten heeft, maar om wie de moed heeft hem te doorbreken. Een raadslid dat durft te weigeren, een wethouder die durft te zeggen “dit klopt niet”, een provincie die durft te begrenzen wat van boven komt.

Zolang iedereen blijft drukken omdat iemand boven hem zegt dat het moet, blijft de burger degene die de schok krijgt. En de vraag is dan niet langer wie bestuurt ons, maar wie durft nog te stoppen met drukken.